Berberis is een geslacht van 450 tot 500 soorten met 2 dominante rassen: de bladverliezende (heggen die hun loof verliezen in de winter) en de groenblijvende struiken van 1-5 m hoog met doornige scheuten.

De naam zou afgeleid zijn van de streek Berberei (Afrika). Via Berberei werd de struik door de Arabieren naar Spanje gebracht. Een tweede verklaring van de naam stamt af van het Arabische woord “berberys” het geen “mossel’ betekent en een aanduiding is voor de vrucht zelf. Weer anderen zeggen dat Berberis een verbastering is van de Griekse term barbaroi, dat ‘stotteren’ betekende. Grieken meenden dat iedere vreemdeling, die geen Grieks kon spreken, wel een spraakgebrek moest hebben. Wij herkennen tegenwoordig in het woord ‘barbaar’ nog steeds de oorsprong van de term.

Het geslacht komt van nature voor op het gehele Euraziatische continent en Noordwest-Afrika. Tegenwoordig wordt hij om culinaire redenen gecultiveerd in Nieuw-Zeeland, Noord-Amerika en Groot-Brittannië. Iran is de grootste producent van zuurbes, in dat land wordt jaarlijks circa 4500 ton zuurbes geoogst.

In Vlaanderen vinden wij de berberis nog terug op de duinstruwelen, in de Voerstreek, in Wallonië in het Maasgebied.

De bladverliezende soorten als Berberis thunbergii (Japanse zuurbes) en Berberis vulgaris vallen op door hun mooie herfstkleur, de bladeren kleuren roze of rood voor ze afvallen. Hij kan best hoog uitgroeien tot 4m. De plant heeft bladdoorns en de onderzijde van de groene bladeren zijn grijsgroen

De zuurbes bloeit in mei en juni met gele, 4-6 mm grote, geurende bloemen in 3-5 cm lange, hangende trossen. De helmhokjes springen aan de top met klepjes open, waardoor het stuifmeel vrijkomt.

De vrucht is een kleine niet- doorschijnende bes van 5-15 mm lang. De bes rijpt van augustus tot oktober. De eetbare, maar zure, langwerpige bessen zijn oranjerood en bevatten twee zaden. Rijp is hij rood of donkerblauw, vaak met een roze of violette glans. Ze kunnen langwerpig of bolvormig zijn. De doornen maken oogsten lastig, reden waarom ze weinig worden gegeten.

Met uitzondering van de rijpe bessen is de hele plant door de berberine bijzonder giftig. De bast, de wortel en de stengels leveren door isoquinoline alkaloïden een gele kleurstof op. Vroeger gebruikte men de plant om katoen, wol of linnen te kleuren. De bast en de vruchten worden verzameld voor medicinaal gebruik. De bast bevat een hoog gehalte aan alkaloïden, verder looistoffen, hars en organische kleurstoffen; de bessen bevatten veel vitamine C, suiker en pectine en kunnen vers of gedroogd gebruikt worden.

Berberis buxifolia en Berberis darwinii zijn twee soorten die voorkomen in Patagonië in Argentinië en Chili. Hun eetbare vruchten worden onder meer in jam gebruikt, maar ook om in te maken. Men zegt dat iedereen die ooit een van deze bessen geproefd heeft, altijd weer naar Patagonië terugkeert. Deze twee planten zijn de nationale planten van Patagonië.

Berberis zijn rijk aan vitamine C en vezels. Alleen onrijpe vruchten bevatten de giftige berberine.

ZUCSU: Zuurbessen zijn eiwitrijk en bevatten weinig suikers. Combineer ze met andere groenten en granen voor een gebalanceerde maaltijd.

Het is belangrijk op te merken dat het droogproces de concentratie van voedingsstoffen kan veranderen, wat resulteert in een hoger calorie- en koolhydraatgehalte per gewichtseenheid bij gedroogde zuurbessen in vergelijking met verse zuurbessen.

Aankoop

Verse zuurbessen zijn soms verkrijgbaar bij gespecialiseerde markten, boerenmarkten of lokale kwekerijen. Ze zijn meestal het gemakkelijkst te vinden tijdens het oogstseizoen in de late zomer tot vroege herfst.

Tegenwoordig worden gedroogde bessen het hele jaar als superfood onder de naam Azteken bessen en in mengsels van gedroogde bessen gedroogd vrij duur aangeboden in sommige supermarkten en online winkels

Bewaren

Verse zuurbessen kunnen het beste worden bewaard in de koelkast, waar ze enkele dagen houdbaar zijn. Ze kunnen ook worden ingevroren voor langere opslag.

Gedroogde zuurbessen moeten worden bewaard op een koele, donkere plaats in een luchtdichte verpakking om hun versheid en smaak te behouden.

Zuurbessen worden vaak gebruikt in zoete en hartige gerechten, variërend van jam en gelei tot sauzen en chutneys. Ze kunnen ook worden toegevoegd aan gebak, salades en stoofschotels voor een vleugje zuurheid en kleur.

Traditioneel werden in Europa de vitamine C-rijke bessen voor het maken van jam gebruikt, waar de bes zich vanwege een hoog pectinegehalte, goed voor leent.

In landen als Iran worden de vruchten bij het koken gebruikt voor het kruiden van rijst, vis en vlees. In Iran worden ze de zure robijnen genoemd in een gerecht dat rijst met juwelen heet: zereskhl

Ze hebben een fruitige eerder vrij scherpe smaak. Gebruik het als het zuur waar je anders een citroen pakt. In zoete baksels, door de bulgur, bij rijst, door een saus of zelfs in je thee.

De bessen worden gebruikt voor muesli’s, nagerechten met Yoghurt, Smoothies en in kruidenthee. Er wordt likeur, olie en azijn mee gemaakt.

No waste

De schillen en zaden kunnen worden gebruikt om thee te zetten of worden gecomposteerd voor tuinmest.

In de tuin worden ze zowel ter wille van hun sierlijke bladeren geplant als voor hun gele bloemen en rode of donkerblauwe bessen. Ook als haagplant voor inbraakbestrijding spelen ze een rol door ze onder lage ramen of in heggen aan te planten, hun doorns zijn een effectief afweermiddel.

Onrijpe vruchten van de zuurbes zijn giftig.

Combineer zuurbessen met andere vruchten voor een complexe smaak, en het toevoegen van een scheutje honing om de natuurlijke zure smaak te balanceren.