AARDBEI
De aardbei wordt al sinds de verre oudheid (3000 v. Chr.) als voedsel gebruikt. Rond de 15° eeuw wordt ze vanuit het wild in tuinen aangeplant. De Europese variant is een kruising tussen twee stevige Amerikaanse rassen: de scharlakenaardbei (Fragaria virginiana) uit Noord-Amerika en de duinaardbei (Fragaria chiloensis) uit Zuid-Amerika en wordt Fragaria x Ananassa genoemd om aan te geven dat zij een kruising zijn: ”x” en op de ananas lijken.
Aardbeien zijn inheems in Noord-Amerika en Europa en groeien het best in gematigde klimaten met milde winters en warme zomers. Ze gedijen in goed doorlatende, vruchtbare grond en hebben veel zonlicht nodig om goed te kunnen groeien.
Een aardbei groeit in zijn eigen bloembodem. De vrucht is de eigen uitgegroeide, opgezwollen bloembodem die bedekt is met pitjes met in elk een klein zaadje. Iedere aardbei heeft zo’n 200 zaadjes. De aardbeienplant heeft een doorsnede van ongeveer 40 cm. In mei/juni gaan de planten bloeien, met helderwitte bloempjes met een geel hartje. Na de bloei worden kleine groene aardbeitjes gevormd die later zullen groeien en rijpen. Het zijn vaste planten die worden geteeld in goed ontwaterde volle grond. Zodra de eerste bessen verschijnen, wordt er stro onder de plant gelegd, vandaar de naam ‘strawberry’.
De aardbei is eerst groen, dan wordt hij wit en als de aardbei helemaal rijp is, is deze mooi rood van kleur. Het duurt ongeveer 8 weken tot een aardbeienplant heerlijke rijpe aardbeien geeft. Oogsten gebeurt volledig met de hand om de tere vruchten niet te beschadigen. De oogst neemt dus bijzonder veel tijd in beslag. Elk aardbeienbed moet meerdere keren geoogst worden, want niet alle aardbeien zijn op hetzelfde moment rijp.
Op basis van het tijdstip van de oogst, kunnen twee types van aardbeien worden onderscheiden:
- De junidrager, ook wel de korte plant genoemd geeft de meeste vruchten in mei en juni.
- De doordrager, oftewel de dagneutrale plant geeft in theorie het hele jaar door bloemen en aardbeien, als de temperatuur maar hoog genoeg is. Wordt het kouder dan 12 °C, dan gaat de plant in winterslaap.
Op onze breedtegraad moeten wij wachten tot mei om te genieten van de eerste meest vroege oogst “de gariguette”. Het seizoen van de aardbei strekt zich uit van mei tot oktober waarvan het volle seizoen beperkt blijft van mei tot juli.
Er zijn meer dan 20 soorten aardbeien op het noordelijk halfrond en van de geteelde aardbei zijn er vele honderden rassen gekend. Gekende soorten zijn de Elsanta: rood en smakelijk, de Sonata: frisrood rond en zoet, de Clery: rood en slank, de Selva en de witte variëteit de Pineberry of ananas-aardbei: kleine witte aardbei geurig met een lichte ananassmaak.
De in openlucht geteelde Belgische aardbeien zijn slechts rijp vanaf eind mei. Voor deze datum worden zij geteeld onder plastiek (niet verwarmd) of onder glas (verwarmd).
In België is vooral Hoogstraten gekend voor zijn aardbeienteelt alsook Wépion. In Hoogstraten wisselen de teelttypes zich af: belichte winter-teelt, verwarmde serres, plastic tunnels, open lucht, stellingteelt. Jaarlijks wordt er meer dan 30 miljoen kilogram verhandeld met de Elsanta als koploper van de rassenlijst. De Fraises de Wépion komen uit Wépion nabij Namen, de benaming “Fraise de Wépion” is geografisch niet beschermd.
De inheemse bosaardbei (Fragaria vesca) is de meest aromatische met soms nog een kruidige toets van kruidnagel. Ze is de kleinste maar ook de fijnste. De vrucht is zo delicaat dat je ze dezelfde dag als de pluk moet eten. Ze waren de eersten die geteeld en gegeten werden in Europa (14° eeuw). Vaak wordt deze verwisselt met een Aziatische sieraardbei die alle aroma en smaak mist.
Vele aardbeientelers telen hun aardbeien op substraat, op verhoogde tafels en in serres. Zo vinden wij teelt in kassen, in (plastic) tunnels, volle grand en op stellingen. Een gemiddeld gespecialiseerd bedrijf in het Landbouwmonitoringsnetwerk (LMN) produceert 150 ton aardbeien op 4 hectare beteelde oppervlakte. Van de productie komt 18 procent van openluchtteelten, 25 procent van teelten onder toegankelijke kappen en 58 procent van serreteelten
Er bestaan ook koelcelplanten of zogenaamde frigoplanten. Door de aardbeien te koelen, is het mogelijk om het tijdstip waarop ze rijp worden beter te plannen.
Als kwaliteitsparameters voor aardbeien hanteert men: de vruchtgrootte, de vruchtvorm, de zaderigheid, de kelkgrootte, de kelkstand.
De rode kleur krijgt de aardbei van het pigment: anthocyanine. Dat is een antioxidant die het lichaam beschermt tegen vrije radicalen.
Aardbeien worden vaak ingedeeld volgens grootte (max. middellijn)
- A: 31 – 35 mm
- 2A: 35 – 40 mm
- 3A: 40 – 45 mm
- 4A: + 45 mm
- AB: ongesorteerd
- B: 27 – 31 mm. .
De telers gaan ook steeds meer op zoek naar alternatieven voor bestrijdingsmiddelen, zoals insecten die schadelijke bladluizen opeten.
Biologische aardbeien: het grote verschil met de gangbare aardbeien is wellicht de volle grond: in bio is teelt in de grond verplicht. De biologische aardbeienboeren moeten voor een goede oogst aan teeltrotatie doen omwille van de uitputting van nutriënten in de grond. De teelt van aardbeien wordt afgewisseld met die van een ander gewas. Een nadeel van teeltrotatie is dat het veel plaats in beslag neemt. De boer moet al vier percelen hebben, wil hij ieder jaar aardbeien telen.
Voedingswaarde
Aardbeien hebben een hoog gehalte aan vitamine C (49 mg/100g), magnesium en foliumzuur.
Ze zijn rijk aan water (90%) en dus caloriearm, bevatten antioxidanten (bv. anthocyanen).
Aardbeien verliezen bij de verwerking een deel van de anthocyanen, vit. C en foliumzuur De hoeveelheid vit. C daalt met ongeveer 22 procent tijdens het persen en met 35 procent tijdens het pasteuriseren.
De aardbei is een vrucht met relatief weinig suikers:
- 1 middelgrote sinaasappel kan vervangen worden door 250 gr. aardbeien. (= 1 KH portie van 12.5 gr).
- GI = 40 + 7 (Glycemische lading = 1). GI voor jam = 51 + GI voor yoghurt met aardbei = + 30
/100 gr | Energie | Eiwit | Vetten | Koolhydraten | Suikers | Vezels |
Aardbei | 27 kcal | 0.7gr | 0 gr | 5.2 gr | 4.7gr | 1.27gr |
Nectar | 48 kcal | 0.6g | 0.1g | 11g | 9g | 0.5g |
Confituur Aldia | 250 kcal | 0.1g | 0g | 62.3g | 62.3g | 0.5g |
Confituur Damhert | 126 kcal | 0.5g | 0.5g | 6g | 3.2g | 17g |
Confituur Pure Via | 143 kcal | 0.5g | 0.5g | 33g | 33g | 1.1g |
Confituur Enjoy | 164 kcal | 0.5g | 0.5g | 39g | 39g | 1.9g |
Gelei Materne | 253 kcal | 0.5g | 0.5g | 60g | 60g | 1g |
Puree Findus | 35 kcal | 0.5g | 0.5g | 6.5g | 5g | 1.5g |
Siroop DH | 318 kcal | 0.1g | 0.1g | 79g | 78g | 0.1g |
ZUCSU: Aardbeien zijn van nature laag in calorieën en koolhydraten, waardoor ze een gezonde keuze zijn voor mensen die een koolhydraatbewust dieet volgen. Ze zijn rijk aan vezels en antioxidanten, waardoor ze een voedzame toevoeging zijn aan een uitgebalanceerd voedingspatroon.
Voordelen / Nadelen
Nadelen
Pesticiden op aardbeien: In 2017 bleek uit gegevens van de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) dat er op de aardbeien in de supermarkt gemiddeld zes keer meer pesticiden resten zitten dan op ander fruit. Doorgaans ging het om zeven tot acht soorten bestrijdingsmiddelen, met een uitschieter waar de NVWA er zeventien op vond. Ook in de Amerikaanse lijst van de ‘Dirty Dozen’, de twaalf gewassen met de meeste pesticiden resten, staan aardbeien op de eerste plaats.
Spaanse aardbeien bevatten nog steeds veel pesticiden (geen toepassing van de Europese richtlijnen). Jam wordt dan weerom veel gemaakt van aardbeien uit Polen. De gemeten limieten liggen altijd lager dan de dagelijkse maximumdosis die veilig zou zijn voor de mens, reden dat men niets onderneemt.
Anderzijds is biologisch fruit niet altijd beter. Bio-boeren mogen ook natuurlijke bestrijdingsmiddelen gebruiken, maar de term ‘natuurlijk’ zegt niets over hoe schadelijk die middelen zijn voor de mens of het milieu. Verder op te volgen! Eet geen kroontjes van de aardbeien uit de supermarkt zij bevatten vermoedelijk meer pesticiden.
Aardbeien zijn ook na de pluk erg gevoelig voor schimmels. Die worden bestreden met chemicaliën, maar ook met röntgenstraling. De hoeveelheid straling waarmee voedingsproducten behandeld mogen worden, is wettelijk vastgelegd. Voor aardbeien bedraagt dat 2 kGy (kilogray).
Aardbeien kunnen allergische reacties (netelroos) uitlokken door hun vrijstelling van histamine waardoor het aangeraden is om te beginnen met kleine hapjes bij kinderen.
Aankoop / Bewaren
De eerste aardbeien zijn de Spaanse. Bleek en zonder smaak: zij herinneren ons aan de spreuk: “Alles komt oppunt voor wie wachten kan.” Zij worden ons aangeboden in de grootwinkels vanaf februari- maart. Deze vruchten amper rijp, en rijk aan water en pesticides eindigen na een reis van 1500 à 2000 km in ons bord. Geen vergelijk met onze plaatselijke gecontroleerde producties.
AANKOOP
De aardbei is een delicate vrucht en moet met zachtheid behandeld worden. Aardbeien zijn op hun best als ze vers gegeten worden. Zij moeten rijp geplukt worden (ze worden niet beter na de oogst).
Zij zijn verkrijgbaar vanaf eind maart. Vanaf mei komen de aardbeien die geteeld worden onder plastictunnels op de markt en in juni volgen de aardbeien uit de volle grond. Juni is het topseizoen voor aardbeien.
Koop je aardbeien als mogelijk recht van bij de boer, verser kan niet en je bent zeker dat ze al dan niet behandeld werden met (welke) pesticiden.
Hoe later in het seizoen, des te sterker is het aroma van aardbeien. In de zomermaanden zijn de aardbeien op hun best. Buiten de zomermaanden komen aardbeien meestal uit het buitenland, voornamelijk uit Spanje, Marokko en Italië, ze hebben weinig smaak. Dankzij de serres en de teelt van ‘doordragers’, kunnen we tegenwoordig het hele jaar door ook “inheemse” aardbeien eten.
Bij aankoop moeten aardbeien stevig, glanzend en helder donkerrood zijn met een frisgroene kelk. Het kroontje moet er makkelijk afkomen. Matte of zachte vruchten zijn meestal overrijp. Aardbeien kunnen niet tegen warmte of langdurig transport en krijgen snel rotte plekjes. Ze mogen geen vlekken of blutsen vertonen.
Controleer of het bakje aan de binnenzijde droog is. Een rot vlekje op een aardbei tast snel de overige aan. Persoonlijk vind ik de middelgrote aardbeien het beste smaken.
BEWAREN
Omwille van hun kwetsbaarheid zijn ze moeilijk te bewaren.
Om ze te bewaren (5 dagen in de koelkast) is het aangewezen deze afgedekt met de kroontjes nog aan de vrucht op een vocht absorberend papier of diep bordje te leggen. Bewaar aardbeien in een brede bak zodat ze zo min mogelijk op elkaar liggen. Bij kamertemperatuur zijn ze slechts een tot twee dagen goed. Laat ze voor consumptie nog wel even op kamertemperatuur komen; het fruit laat zijn suikers pas vrij bij een temperatuur van 18°C. Koude aardbeien smaken daarom soms nog wat zuur
Gewassen aardbeien bewaar je bedekt met wat suiker in de koelkast. Gesneden aardbeien kun je slechts een dag buiten de koelkast bewaren. Gekoeld een tot drie dagen.
Je kan aardbeien inmaken, centrifugeren tot sap, jam en puree maken, drogen.
Een beschimmelde aardbei gooi je weg, een gekwetste aardbei kan je eten (snij eventueel het beurse stukje weg).
INVRIEZEN
Invriezen kan ook.
Leg de aardbeien eerst naast elkaar op een bord of plaat en vries in. Daarna kunnen zij in een zakje verder bewaard worden. Bewaartijd 6 tot 12 maanden. Ze zijn enkel nog geschikt om te “verwerken” zoals voor smoothies, confituur of een coulis.
Gepureerde aardbeien kan je ook perfect invriezen voor de wintermaanden. Diepvriesproducten zijn net zo gezond als vers.
Bereidingswijze
Aardbeien kunnen op verschillende manieren worden geconsumeerd, waaronder vers als snack, toegevoegd aan salades, verwerkt in smoothies, gebruikt als topping voor desserts zoals ijs en taarten, of zelfs gepureerd tot jam of saus.
100 gr aardbeien = +/- 7 aardbeien. 1 aardbei +/- 19 gram.
Een aardbei heeft een lichte ananasgeur. Ze zijn er in allerlei kleuren, smaken en structuren. De witte aardbei smaakt meer zuurzoet en heeft een ietwat andere structuur dan de rode aardbei.
De Wepion aardbeien hebben een stevigere beet t.o.v. de gariguette.
Wassen doe je enkel juist voor consumptie en steeds met het kroontje. De kroontjes verhinderen de opname van water en verlies aan aroma. Hoe kouder het water, des te steviger de aardbeien blijven. Laat ze na het spoelen in een vergiet uitlekken en dep ze droog met keukenpapier.
Aardbeien worden vooral bereid in een “zoete” versie: als dusdanig met ijs, taart e.a. of verwerkt in een coulis, ijs, yoghurt en jam. Probeer eens een carpaccio van aardbei. Aardbeien bevatten weinig pectine, als er jam mee gemaakt wordt moet er in vergelijking met andere vruchten meer pectine worden toegevoegd.
Aardbeien kunnen ook verwarmd worden: aardbeien gedompeld in warme chocoladesaus of gebakken in wat olie in de pan.
Aardbeien zijn ook lekker als “zoute” versie. Gemarineerd met wat balsamicoazijn of gewoonweg met wat zwarte peper. Aardbeien combineren zeer goed met munt en rabarber.
De kroontjes uit de bio-teelt zijn eetbaar.
Het blad van de bosaardbei is lekker als thee of in salade.
Info
Wist je dat de grootste aardbei ooit goed was voor +/- 230 gram? Dat de Belg gemiddeld 1,8 kilogram aardbeien per jaar eet? In Vlaanderen wordt 90% van de Belgische aardbeien geteeld. De Vlaamse oppervlakte voor de aardbeiteelt in openlucht bedraagt ca. 780 ha en 500 ha onder bescherming.
Dat men aan het hof van Napoleon regelmatig een bad zou genomen hebben in het sap van aardbeien (12 kg aardbeien per bad)
Hoogstraten is een coöperatie van meer dan 200 familiebedrijven om de kosten te drukken en de bewaring van aardbeien in eigen beheer te houden.
Aardbeien helpen om vlekken op je tanden te verwijderen. Aardbeien zijn natuurlijke witmakers dankzij de zuren (appelzuur) die ze bezitten. Wanneer je het hartje van de aardbei – het witte gedeelte – over je tanden wrijft, zal je merken dat je tanden witter worden.
Aardbeien kan men zelf kweken in pot of in vollegrond.
Aardbeien gedijen goed in potten, maar hou er rekening mee dat ze (zeker in de winter) niet graag natte voetjes hebben. Daarom worden ze ook in verhoogde bedden geteeld.
In vele producten zijn er aardbeiaroma’s terug te vinden:
- Natuurlijke aroma’s afkomstig van de vrucht (95%)
- Synthetische aroma’s (kunstmatig gemaakt).
Gezien natuurlijke aroma’s duur zijn worden vooral de synthetische gebruikt. Spijtig dat producten die deze aroma’s bevatten de herkomst niet moeten melden, de term aroma volstaat!
Ook aardbeienijs bevat soms kleur- en smaakstoffen die niet van aardbeien afkomstig zijn (soms door de toevoeging van andere vruchten of cochenilleluizen).
Cochenilleluizen leven op cactussen in Peru. Daar worden ze geoogst in het wild of gekweekt op een plantage. Voor een gram rode kleurstof heb je ongeveer 344 cochenilleluizen nodig. In Peru creëert de productie van cochenille werk voor niet minder dan 32.600 boeren.
Producten met aardbeiensmaak krijgen hun roze kleur door:
- in het beste geval de aardbeien, al dan niet erin verwerkt als sap of concentraat.
- de kleur kan afkomstig van onder meer wortel, rode biet of zwarte appelbes.
- een rode kleurstof zoals karmijn, karmijnzuur, cochenille of E120, een pigment afkomstig van insecten: de cochenilleluizen (Dactylopius coccus).
Hoeveel aardbeien bevat aardbeienyoghurt?
Volgens de berekeningen bevatten de yoghurts gemiddeld 6% aardbeien. De yoghurt met de meeste aardbeien haalde 12%, maar dat is nog geen aardbei per portie. De laagste concentratie was 3,3 %.
Slappe aardbeien. Een aardbei zit vol kleine luchtbelletjes, en haar vorm blijft in stand door de druk van de inhoud van de cellen die elke cel tegen naburige cellen aan drukt. Als de druk wegvalt, bijvoorbeeld door waterverlies ten gevolge van uitdroging of door invriezen waarbij de celwanden beschadigd raken, wordt de structuur verzwakt en wordt de vrucht zacht en papperig.
Er bestaan vele dialectnamen voor aardbei: bij sommige Nederlanders erdberen en arebaien, bij Vlamingen jarrebezen, freizen en jaadberen.
Chef’s advies
Voor een optimale smaakbeleving haal je de aardbeien die je wil eten een half uur op voorhand uit de koelkast. Zo komen ze rustig op kamertemperatuur en is de smaak op z’n best.
Omdat aardbeien snel vocht opnemen, was je ze best vlak voor je ze opeet. Na het wassen worden ze snel wak. Althans, dat is het geval wanneer je ze enkel met water wast.
Een mengeling van azijn met water verlengt de houdbaarheid van de aardbeien met een paar dagen. Die mengeling maak je met drie kopjes water en één kopje azijn. Vervolgens kan je de aardbeien drogen op een paar velletjes keukenpapier, al dan niet met behulp van een slazwierder.
Maak zelf aardbeienazijn, een aardbei in een ijsblokje, een aardbeiensorbet door gepureerde aardbeien te bevriezen en te mengen met een beetje suiker en citroensap.
Als je aardbeien een half uurtje in een schaaltje zoet sinaasappelsap legt krijg je de optimale aardbei smaak, echt een aanrader!!
Combineer verse aardbeien met basilicum en balsamicoazijn voor een verfrissende zomersalade.