Champagne is al eeuwenlang populair. Franse hovelingen serveerden al in de 15e eeuw champagne aan buitenlandse vorsten die op bezoek kwamen. Echter, dit was de stille variant, zonder bubbels. In 1668 diende zich een nieuwe variant aan: de heldere en mousserende champagne. De Franse diplomaat Talleyrand zou deze wijn aanbieden tijdens onderhandelingen op het Congres van Wenen om zijn partners in de discussies te ontspannen. De bezetting van Champagne door Russische troepen in 1815 populariseerde deze mousserende wijn onder de Russische aristocratie.

De weduwe Clicquot leverde haar wijn af bij de bezetters en zei met vooruitziende blik: “Vandaag drinken ze, morgen zullen ze betalen…”. De roem van deze drank nam snel toe en is vandaag de dag nog altijd populair.

Witte champagne is het bekendst, maar er is ook roséchampagne.

Alleen mousserende wijn uit de regio van de champagne in Frankrijk, gemaakt volgens de méthode traditionnelle (voor 1994 als méthode champenoise gekend) mag de naam ‘champagne’ dragen. De term “Franse champagne” is dus een pleonasme, aangezien champagne per definitie uit Frankrijk komt.

Anders dan in de Bourgogne of bij Bordeaux is er in de Champagne geen sprake van een denominatie op basis van de wijngaarden of kastelen.

Iedere champagne is een mengsel van wijn uit vele, tientallen of zelfs honderden, wijngaarden en van verschillende jaren en cru’s. Zo kan een huis steeds eenzelfde kwaliteit en eenzelfde smaak blijven leveren.

De meeste champagnes dragen geen jaartal (NV). Er zijn ook champagnes die alleen van most uit een bepaald jaar zijn gemaakt. Dat is alleen zinvol bij goede wijnjaren maar er zijn wijnhuizen die ieder jaar een dergelijke “millésime” proberen te produceren. Alleen bij deze flessen die een jaargang op het etiket dragen is het zinvol om tussen de jaren van de oogst of “cuvées” te onderscheiden.

De champagne is een sinds juni 1936 wettelijk beschermde “appellation d’origine contrôlée” met grenzen die in 1907, 1929 en 2008 werden afgebakend.

In de Baltische EU-staten (met name Letland) worden ondanks het EU-verbod toch mousserende wijnen onder de naam Sovjetskoje Sjampanskoje (Sovjetchampagne) verkocht. Zij claimen dat de Franse overheid de tsaristische overheid (ten tijde van Lev Golytsin) een ‘oneindig’ recht op het voeren van de naam ‘champagne’ heeft verleend.

Behalve de mousserende wijn wordt er in de Champagnestreek op zeer beperkte schaal ook witte, rode en rosé stille wijnen gemaakt, die sinds 1974 het AOC-label côteaux-champenois dragen. De bekendste ervan is de rosé des Riceys, uit het uiterste zuiden van de Champagnestreek. Dit is de enige wijn die drie nominaties mag dragen: champagne, côteaux-champenois en rosé des Riceys.

De druiventeelt is in handen van zo’n 16.100 boeren. De champagnehuizen, er zijn zo’n 360 grandes maisons, hebben zelf maar 10% van de wijngaarden in handen, maar zij produceren wel 70% van de champagne. De meeste druiven worden dus ingekocht bij boeren. De boeren en huizen werken nauw samen binnen het Comité Champagne, een semi-overheidsorgaan.

Het areaal is vanaf 1970 verdubbeld, van zo’n 17.000 hectare naar 33.831 hectare in 2019. Ongeveer twee derde van het areaal ligt in het departement Marne. Bij het vaststellen van de van de toegestane hoeveelheid druivenoogst spelen elementen een rol als de verwachte hoeveelheid en kwaliteit van de oogst, maar ook de economische situatie. Voor dit laatste spelen de ontwikkeling van de vraag naar champagne en de voorraden in de kelders van de huizen een belangrijke rol.

De champagnehuizen uit Épernay zijn dankzij hun ligging bij de met chardonnay beplante Côtes des Blancs vaak typische chardonnayhuizen, met een lichte en elegante wijn, vooral een aperitief.Wijn van vooral pinot meunier rijpt misschien niet zo goed, maar een jonge millésimé of een Brut sans année kan, jong gedronken, een uitstekende, fruitige champagne zijn. Wijnen met vooral pinot meunier behoren soms tot de medaillewinnaars op professionele wijnproeverijen.

De pinot noir heeft een vrij geringe opbrengst, maar geeft een volle, lang aanhoudende smaak. De pinot meunier is weinig gevoelig voor vorst, gemakkelijk te telen en fruitig. De witte chardonnaydruif bevat frisse zuren en rondt de compositie af. Het nadeel van champagne die wordt geassembleerd met pinot meunier is dat die wijn minder goed zal rijpen.

Champagne die uitsluitend gemaakt is van witte druiven wordt blanc de blancs genoemd. Champagne van uitsluitend blauwe druiven noemt men blanc de noirs. De meeste champagne is wit, een minderheid is rosé. Rode champagne wordt niet gemaakt.

1 gr alcohol geeft 7 kcal

Behalve de herkomstaanduiding, de “Appellation d’Origine Contrôlée” (AOC), vermeldt het etiket de naam van het merk of handelshuis, het type, dat kan variëren van droog tot zoet, de naam van de producent, de inhoud van de fles, het alcoholgehalte en eventueel de speciale cuvée ‘millesimé’ met het oogstjaar.

Op het etiket van een champagnefles moet het alcoholpercentage en de soort (brut, demi-sec etc.) zijn vermeld. Alleen de schuimwijn van volgens de méthode traditionnelle uit de in de AOC Champagne geplukte druiven mag een champagne heten.

Champagne kent voor de herkomst van de druiven drie categorieën. Deze opdeling gebeurt op basis van de herkomst uit gemeenten die in de échelle des crus zijn ingeschaald. De hoogste schaal is die van de grand cru-gemeenten, gevolgd door de premier cru-gemeenten.

Omdat de meeste champagnes het resultaat zijn van de assemblage van – soms tientallen – wijnen van her en der in de Champagne, zijn grand- of premier cru-champagnes een uitzondering.

De term cuvée de prestige is een toevoeging die een wijnhuis geeft aan zijn beste wijn. Die cuvées zijn bijvoorbeeld oogsten van oude wijnstokken, oogsten uit grand cru-gemeenten, een mono-cru van druiven uit een bijzondere wijngaard, vinificatie van de most en rijping op eikenhouten vaten, een Millésime of een zeer langdurige rijping sur lie maken een cuvée de prestige.

Daarnaast zijn er zogeheten “vintage” champagnes, wijnen uit één hoog gewaardeerde wijngaard. Dergelijke wijnen waren in de vergetelheid geraakt, maar sinds kort maakt Bollinger een champagne met het etiket Vieilles Vignes Françaises. Het huis Krug bottelt de kostbare Clos des Mesnil en de Clos d’Ambonnay. Het huis Billecart-Salmon kwam op de markt met champagne uit hun Clos Saint-Hilaire.

Vinificatie

Champagne wordt veelal gemaakt van een mengsel van het sap van blauwe en witte druiven. Er zijn 7 druivenrassen toegestaan, maar 3 daarvan worden het meest gebruikt. Slechts 1% oftewel 92 hectare van de 30.000 hectare wijngaard van de AOC-Champagne zijn met andere druiven dan die “grote drie” beplant.

• Meest gebruikte witte druivenras: chardonnay
• Meest gebruikte blauwe druivenrassen: pinot noir, meunier (voorheen pinot meunier genoemd)
• Minder vaak gebruikte rassen: pinot blanc, arbane, petit meslier, pinot gris

Sinds 1927 mag de gamay noir niet meer worden gebruikt.

De champagnes worden vooral onderscheiden door hun al dan niet zoete smaak.

De Franse wet schrijft voor hoe de verhoudingen tussen de smaaktypen en de dosages moeten zijn:

• Brut Nature, geen suiker toegevoegd, maximaal 3 gram restsuiker per liter
• Extra Brut, met een dosage van minder dan 6 gram per liter
• Brut, met een dosage van minder dan 12 gram per liter (meestal +/- 10g/liter)
• Extra Sec, met een dosage van meer dan 12 en minder dan 17 gram per liter.
• Sec, met een dosage meer dan meer dan 17 en minder dan 33 gram per liter.
• Demi-Sec, met een dosage van meer dan 33 en minder dan 50 gram per liter.
• Doux, met een dosage van meer dan 50 gram per liter.

Op flessen wordt ook de aanduiding Brut Nature gebruikt. Dit type champagne wordt ook wel “ultra brut”, “brut zéro” en “brut intégral” genoemd. Er is geen liqueur d’expédition aan toegevoegd en bevat van nature minder dan 3 gram per liter restsuiker. De meeste flessen zijn voorzien van het etiket Brut Sans Année ook wel “BSA” of “Brut sans millésime” – Dit is een brut zonder jaartal en de fles is het visitekaartje van elk champagnewijnhuis. Brut sans millésime maakt 80% van de omzet uit.

De wijn verschilt per champagnehuis van karakter.

De arbane is nooit helemaal uit de Champagne verdwenen. In Buxeuil in de Côte des Bar wordt op een enkele wijngaard sinds 1952 een perceel van tien are met arbane beplant. De arbane wordt laat geoogst. De liefhebbers van arbane wijzen erop dat de druif veel suiker opslaat, wat in de noordelijk gelegen Champagne een groot voordeel is.

Om een fles mousserende wijn open te maken moet na de capsule eerst het ijzerdraad verwijderd worden. Door de lus 6 slagen los te draaien kan dat eenvoudig geschieden. Ondertussen houdt men de duim op de kurk zodat deze op zijn plaats blijft. Als de wijn rustig behandeld is en licht gekoeld zal de kurk niet direct wegschieten. Men houdt de fles schuin vast onder een hoek van ongeveer 45 graden en wrikt de kurk voorzichtig los zodat er enkel een zacht gesis te horen is. De wijn blijft dan in de fles en kan rustig uitgeschonken worden. Als ook het glas een beetje schuin gehouden wordt zal het minder snel overstromen bij het inschenken.