Voor 1500 na Chr. was het belangrijkste verspreidingsgebied van de zoete aardappel gelegen in Zuid-Amerika. Vanaf de 16e eeuw wordt de plant door de Spanjaarden overgebracht naar China, Japan, de Filipijnen en het Indonesische archipel, waar het spoedig een belangrijk voedingsmiddel werd.

De zoete aardappel groeit onder de grond als de knolvormige wortel van een slingerachtige plant, rijk aan koolhydraten en zetmeel. Lengte tot 25 cm, doorsnee tot 12 cm.

De bataat is een meerjarige plant met afwisselend hartvormige of handlobbige bladeren en middelgrote sympetale bloemen.

De bladeren zijn meestal groen van kleur, maar door de ophoping van anthocyanen, vooral langs de bladnerven, kunnen ze paars van kleur zijn.

De bloemen gaan voor zonsopgang open en blijven een paar uur open. Ze sluiten ’s ochtends weer en beginnen te verdorren.

Tegenwoordig worden zoete aardappelen geteeld in Amerika, Azië en Nieuw-Zeeland. De grootste producent van zoete aardappelen is China. In september/oktober worden in Amerika de zoete aardappelen geoogst.

De zoete aardappel is gevoelig voor beschadigingen en kan niet volledig machinaal worden gerooid. De meeste activiteiten worden dan ook met de hand gedaan. Ook het opkweken en planten van de scheutjes is arbeidsintensief. Een gemiddelde Amerikaanse producent oogst 15 tot 20 ton per hectare, wat veel minder is dan een teler van gewone aardappelen in Europa. Na de oogst slaat de boer de verse oogst in houten kisten op in goed geventileerde, droge en donkere opslagschuren, waar hij 12 maanden in goede conditie blijft, totdat de nieuwe oogst komt zo zijn zoete aardappelen het hele jaar rond beschikbaar.

De knol is een suikeropslagplaats die de plant gebruikt om koudere perioden door te kunnen komen. Deze suikers geven de knol zijn kenmerkende zoete smaak. Deze zoete (kruidige) aardappel, in tegenstelling tot wat zijn naam doet vermoeden, is geschikt voor mensen met diabetes.  De bataat bevat vooral inuline (fructose houdend polysacharide) welk traag wordt verteerd.

Na de oogst worden de opgeslagen knollen enkele dagen bij een temperatuur van 30°C bewaard om hem te laten rijpen en te laten herstellen. Bij deze temperatuur wordt het zetmeel in de knol omgezet naar suikers. Met een warme bereiding in de keuken kunnen deze suikers nog meer naar boven gehaald worden.

De kleur (schil en vruchtvlees) kan sterk variëren door de aanwezigheid van anthocyanen of betacaroteen (wit, lichtgeel, oranje, violet en rood) alsook de vorm van rond tot langwerpig. De kleur bepaalt mede de smaak en de textuur. Witte bataten zijn zachter met een meer artisjok smaak, de oranje smaken dan weer meer zoeter, als kastanjes. Meestal hebben ze de grote van een flinke gewone aardappel maar kunnen soms tot 5kg zwaar worden.

Er bestaan meer dan 400 soorten, variërend van de droge zetmeelrijke soorten (Tropen) tot de vochtige en zoete soort (USA), variërend in kleur van oranje tot paars.

Het vruchtvlees is wit of geel, maar meestal oranje. De vorm varieert van rond tot langwerpig. In Europa vinden wij vooral de Beauregard, Orleans en Murasaki. De oranje gele bataat is het meest populair, hij is mooi smeuïg vanbinnen.

De Amerikaanse zoete aardappel heeft een stevigere, smaakvollere schil, meer voedingsstoffen en bevat meer vocht (smeuïger!) dan varianten uit andere landen.

In Azië maakt men er zetmeel en glasnoedels (dangmyeon) van.

De bataat is rijk aan, mineralen (koper-mangaan), anthocyanines (vooral in de schil) en vitamines zoals het betacaroteen (=provitamine A).  De roze variant bevat meer β-caroteen dan de witte variant.

De bataat kan bereid worden als een glutenvrij product.

Door de schil te verwijderen verlaag je het koolhydraten content met 2g

De bataat bevat een hoge concentratie aan koolhydraten (inuline) met een toch matig hoge glycemische index (GI) van gemiddeld 62, en vezels waardoor geschikt voor mensen met diabetes type 2 (minder pieken van suiker). Inuline verteert langzamer dan zetmeel en is daarom beter voor mensen met diabetes. De insuline index = 96

De hoeveelheid raffinose (trisacharide: galactose, glucose, fructose) is verschillend naargelang het ras en kan niet verteerd worden in maag en dundarm.

De GI is dan ook wisselend volgens soort en afkomst:

De GI van een gele bataat is 60-65 en van een witte 75. De bataat uit Nieuw-Zeeland heeft een GI van +/- 77 en deze van Canada +/- 48.

De bereidingswijze heeft eveneens een invloed op de GI: koken is gunstiger dan bakken of frituren.

Gebakken of gegrild kan de GI oplopen tot 85-95  met een glycemic load tussen 14-19

Gekookt is de GI +/- 45  met een GL 9-10                           Chips   GI = 41

Hoewel zoete aardappels meer koolhydraten bevatten dan sommige andere groenten, zijn ze een uitstekende keuze voor een koolhydraatbewust dieet vanwege hun lage glycemische index, hoge vezelgehalte en rijkdom aan voedingsstoffen.

De bataat bevat veel betacaroteen dat in het lichaam wordt omgezet tot vitamine A, alsook vitamine C, B6, mangaan, koper en antioxidanten. Hoe meer gekleurd des te meer provitamine A.

De consumptie van bataten kan flatulentie (winderigheid) geven door de aanwezigheid van de traag verterende suiker raffinose. Dit suiker wordt pas in de dikke darm verteerd waardoor er waterstofgas en koolstofdioxide ontstaat.

De bataat wordt meestal zeer geapprecieerd vanwege zijn zacht gesuikerde smaak zodat de meeste kinderen er dol op zijn.

Een bataat met uitlopers kan je zelf verder opkweken in een glas: Zet de bataat met de uitlopers naar boven tot ongeveer de helft in een vrij diepe pot met vochtige potaarde of glas water. Zodra de uitlopers flink beginnen te groeien weet je dat hij is aangeslagen en kun je meer water geven. De plant krijgt windeachtige, meterslange groene stengels en witte of lichtroze bloemen.

AANKOOP

Per stuk met schil weegt een bataat s/m/l: 75/165/300 gram.

De meest die wij in de handel vinden wegen 150-300gr. Hij is het ganse jaar te verkrijgen in supermarkt, toko’s, op de markt en bij groenteboeren. Beste seizoen van oktober tot maart.

De zoete aardappel is een (sub)tropisch gewas en wordt voor het overgrote deel geïmporteerd.

Je vindt bataten van alle soorten en maten: witte, gele, oranje, roze, rode, paarse of bruine schil, en met wit, geel, oranje of paars vruchtvlees.

Een verse bataat heeft een stevige gladde schil. Bataten mogen geen scheuren, kneuzingen of zachte plekken hebben noch uitlopers dan is hij niet meer vers.

Je koopt best kleinere tot middelgrote exemplaren van dezelfde grootte (gemakkelijker om te koken). Wanneer de spitse uiteinden niet verkleurd zijn, heb je met echt verse knollen te doen. Ga evt. met je nagel over de schil van de aardappel, deze moet er gemakkelijk afkomen.

Je kan gedroogde reepjes zoete aardappel kopen. De FAVV waarschuwt voor de aanwezigheid van sulfiet in sommige merken.

OOGST

Zoete aardappelen groeien traag, het duurt 4 tot 5 maanden voor de knollen volgroeid zijn. Zodra de bladeren geel worden en afsterven, zijn de knollen klaar om te oogsten. Rooi ze met een riek of spitvork en haal ze naar binnen net voor de eerste vorst, meestal vanaf oktober tot november.

BEWAREN

Vanwege hun subtropische herkomst bewaar je ze het best op een donkere, koele goed geventileerde plaats (13-16°C), niet beneden de 13°C. Bewaar ze niet in de koelkast, noch in een afgesloten zak, ze zijn gevoelig aan koudrot. Ze zijn een week tot een maand houdbaar maar minder lang dan de aardappels.

Een te koudeopslag kan ertoe leiden dat het binnenste zwart kleurt en ook na garing hard blijft. Als je het steeltje aan het blad laat is het nog 1 week goed in de koelkast.

Gekookte of gebakken zoete aardappelen blijven 4 tot 5 dagen goed in de koelkast.

Je kan de bataat eveneens zelf drogen.

INVRIEZEN

Je kan zoete aardappelen invriezen maar dan moeten ze eerst gekookt worden. Snij ze in plakken na het koken en vries ze in. Zo kan je ze 12 maanden bewaren.

Invriezen als friet: kook de frietjes enkele minuten waarna 20’ afkoelen in ijswater. Droogdeppen, eventueel kruiden. Verdeel in porties.

 

De karakteristieke zoet kruidige smaak en romige textuur maken hem geschikt voor zowel hartige als zoete gerechten.

Reken op een gemiddelde portie van 200-250 gr per persoon.

Bataten worden op dezelfde manier als aardappels klaargemaakt, geschild en ongeschild.  Schillen met een dunschiller en afspoelen.

Ze kunnen op verschillende manieren bereid worden: koken, gratineren, roosteren, roken, stomen, frituren, konfijten, roerbakken, roken, pureren, poffen. Zij smaken het best gebraden of geroosterd door de karamelisatie van de suikers. Schillen mag maar moet niet.

Soms plakt het sap nogal bij het schillen dan moet je ze snel onder water houden en eventueel een scheutje citroen of azijn toevoegen.

Na het schoonmaken kun je de bataat ook rauw in dunne slierten in salades verwerken.

Bij een lage temperatuurgaring van de zoete aardappel verandert de samenstelling van de suikers waardoor de aardappel vele malen zoeter wordt. De meeste rassen worden zoeter dankzij de afbraak van het zetmeel tot maltose. Als de temperatuur langzaam in de oven verhoogd wordt (tot 75°C) worden de zoete aardappels zoeter dan als je ze snel zou garen (stomen, koken, magnetron).

Bataten combineren goed met oosterse smaken zoals limoen, kokos, en koriander.

Gele en rood paarse zoete aardappels ruiken meer naar noten en de oranje soorten meer naar pompoen.

Bereidingstijden

De jonge bladeren en scheuten worden soms als bladgroente gegeten en worden als spinazie bereid. Je kan ze stoven of koken. Ook lekker als roerbakgroente.

In Amerika worden sommige zoete aardappels ten onrechte Yam genoemd (vooral een erg zoete soort met een rode schil, van binnen oranje). De echte yam noemt men daar dan ’tropical yam’ (= tropische yam).

Gooi de schillen niet weg maar schep ze om met olijfolie en rooster ze knapperig in 20 min. in een oven van 200°C of maak eens zoete aardappelchips.

Geroosterde bataat uit de oven: Verwarm de oven voor op 180 graden. Snijd de zoete aardappel in blokjes van 2 tot 3 centimeter dik en spreid ze uit op een ingevette ovenschaal. Sprenkel er wat olijfolie over en bestrooi het geheel met grof zeezout en wat zwarte peper. Na 45-60 minuten is de aardappel mooi bruin en gaar.

Snijd de zoete aardappel in gelijke stukken voor een gelijkmatige garing.

Combineer met specerijen zoals kaneel, komijn, of paprika voor extra smaak.