De aki komt oorspronkelijk uit het tropisch West-Afrika (Ivoorkust en Ghana) en is daar een populair gewas. De plant werd naar Jamaica gebracht (voor 1778) om als voedsel voor de slaven te dienen. Men kweekt de plant veel in het Caribisch gebied. Op Jamaica is het nu de nationale vrucht. In het vasteland van Zuid-Amerika en in Azië ziet men de plant minder vaak.

De aki is een tot 9 -25 m hoge, groenblijvende boom met een korte, tot 1,8 m brede stam, een grijze, bijna gladde schors en een brede, dichte kroon. De afwisselend geplaatste bladeren zijn geveerd in 6-10 tegenoverstaande deelblaadjes. De gedeeltelijk tweeslachtige, 4-5 mm grote, crème witte, harige, sterk geurende bloemetjes groeien in tot 18 cm lange, bladokselstandige trossen. De bloemen bestaan uit vijf 5 mm lange kroonbladeren.

De vruchten groeien in grote trossen. De vrucht lijkt op een kleine paprika en is een breed-peervormige, stompe driekantige, tot 13 cm lange doosvrucht.

De rijp felrode of gele, bij gesloten vruchten gladde, glanzende, leerachtige schil splijt volrijp driekleppig open (alsof de vrucht geeuwt of glimlacht).  De doosvrucht heeft drie kamers met drie glanzende, zwarte zaden en drie vlezige, bleekgele zaadmantels arils genaamd, die tevoorschijn komen als de vrucht zich opent.

De zaden en onrijpe zaadmantels zijn giftig (door het aanwezige saponine hypoglycine) en kunnen dodelijk zijn. Deze saponines komen overal in de boom voor, dus ook in blad en wortels. Aki of ackee veroorzaakt Jamaica-vomiting sickness (Jamaica-braakziekte). Alleen volrijpe, van schil en zaad ontdane zaadmantels zijn eetbaar en pas nadat de vrucht ‘vanzelf’ is opengespleten. Hoge temperaturen neutraliseren de giftigheid.

Jamaicanen zullen vaak zeggen dat de vrucht zal “geeuwen” of “glimlachen” – op natuurlijke wijze opengaat – voordat hij klaar is om van de boom geplukt te worden. De boom kan het hele jaar vruchten produceren, hoewel januari-maart en oktober-november de typische perioden van fruitproductie zijn. In rijpe toestand is het vruchtvlees wit, onrijp roodachtig.

Er zijn ook commerciële aki plantages. De vruchten worden daar onrijp geoogst en op een rooster in de zon gelegd: enkel de vruchten welke binnen de drie dagen openspringen zijn bruikbaar, de rest niet.

Er zijn 48 cultivars die gegroepeerd worden in twee soorten Aki:

• De “cheese ackee”, met stevig vruchtvlees welke ook niet uit elkaar valt bij het koken. Hij is bleekgeel en wordt vooral gebruikt in de conservenindustrie.
• De “butter ackee”, welke voorzichtig gekookt moet worden anders wordt het boterachtig. Deze soort is dieper geel van kleur en delicater, geschikt voor verschillende bereidingen.

Ackee heeft twee oogstseizoenen: van januari tot maart en van juni tot augustus. Tijdens deze periodes is de vrucht het meest beschikbaar en op zijn best qua smaak en textuur.

Aki bestaat voornamelijk uit eiwit en bevat 58-76g water. Het is rijk aan vit. C. Aki is een vetrijke vrucht.

Hypoglycine A is maximaal als de vrucht tot rijpheid komt en daalt dan snel tot verwaarloosbare hoeveelheden.

Glycemische index : 15-20    Nutri-Score = A

ZUCSU: Ackee past in een koolhydraatbewust dieet door zijn lage glycemische index en hoge vezelgehalte. Het is rijk aan gezonde vetten en essentiële voedingsstoffen.

Onrijpe aki bevat hoge niveaus van hypoglycine A, een stof die ernstige gezondheidsproblemen kan veroorzaken. Het giftige hypoglycine A en B is vooral aanwezig in de niet gerijpte, niet eetbare delen van de vrucht (zaden) en minimaal in de rijpe zaadmantel. De concentratie kan fluctueren van tot 100 keer hoger afhankelijk van het seizoen, en de blootstelling aan de zon. Uitputting van de glucosevoorraad leidt tot hypoglykemie en een aandoening genaamd Jamaicaanse braakziekte (niet controleerbaar braken zonder diarhea) gepaard met uitputting en mogelijks coma en dood.  Deze effecten treden alleen op als de vrucht onrijp wordt geconsumeerd.

Hypoglycine A kan leiden tot een aandoening die bekend staat als ackee-vruchttoxiciteit of Hypoglycemic Syndrome.

Zelfs rijpe aki kan toxisch zijn als het niet correct wordt voorbereid. De zaadjes en het roze membraan rond het vruchtvlees zijn oneetbaar en moeten worden verwijderd voordat de vrucht wordt gekookt. Onvoldoende koken kan ook bijdragen aan de toxiciteit, omdat het giftige stoffen niet volledig neutraliseert.

Koop aki alleen van betrouwbare bronnen en zorg ervoor dat het correct is opgeslagen en verwerkt om gezondheidsrisico’s te minimaliseren.

Bij symptomen van voedselvergiftiging of als je denkt dat je een giftige hoeveelheid hebt ingenomen, zoek dan onmiddellijk medische hulp.

Aankoop

In Jamaica en andere Caribische eilanden is verse aki verkrijgbaar op markten en in supermarkten. Let op de helder gele kleur en vermijd vruchten die bruin zijn of zacht aanvoelen. Zorg ervoor dat je alleen rijpe ackee koopt. Rijpe vruchten splitsen zichzelf open aan de boom en onthullen de gele arils. Vermijd vruchten die nog gesloten zijn of die kunstmatig zijn geopend.

De FDA verbiedt de import van het verse fruit en zelfs een groot deel van het ingeblikte product, tenzij het “groen vermeld” is, wat betekent dat de FDA het heeft geïnspecteerd en heeft vastgesteld dat het veilig is.

Aki wordt soms ingeblikt in toko’s verkocht. Aki ingeblikt in pekel is een handelsartikel voor export van Jamaica, Haïti en Belize. Kies voor merken die pure ackee zonder toegevoegde conserveermiddelen aanbieden.

Bewaren

Onrijpe vruchten bewaren bij 5° C.  zo nodig laten narijpen bij 20 ° C. Ingeblikte aki gaat lang mee.

Bereide ackee, zoals een ackee en gezouten vis (zie aldaar), is 3 tot 4 dagen houdbaar in de koelkast.

Invriezen

Verse aki kan worden ingevroren na vooraf het te hebben geblancheerd. Als je klaar bent om het te gebruiken, ontdooi het dan en voeg het toe aan je recept zoals aangegeven.

Aki wordt bereid als een’ groente’ maar is een vrucht. Ofschoon gekend als mogelijk giftig is de vrucht bekend als een delicatesse.

Aki is een vrucht welke rijp en dan vooral gekookt wordt gegeten, onrijp is de vrucht sterk giftig. Je ziet drie kamers met drie glanzende, zwarte zaden en drie vlezige, bleekgele zaadmantels in de rijpe vrucht. Enkel de zaadmantel (aril) van deze vrucht is eetbaar (schil en zaad moeten verwijderd worden), qua textuur vergelijkbaar aan roerei. De vrucht heeft een notensmaak.

De niet gekookte vrucht heeft gekookt meestal weinig smaak. Gekookt is de aki romig, boterig en een beetje kazig van smaak.

De zaadmantels zijn rauw eetbaar, maar ze worden best kort in melk of water gekookt of in boter of olie gebakken om ze als een kruidig ingrediënt in vis- en vleesgerechten, soepen en sauzen te gebruiken.

Het is gemakkelijk te zien wanneer aki gaar is, omdat het vruchtvlees van crèmekleurig naar heldergeel zal verkleuren.

Haal het dan van de warmtebron om te lang koken te voorkomen. Als het volledig gaar is, wordt aki delicaat, het valt ook gemakkelijk uit elkaar.

Het wordt ook vaak gegeten met rijst en erwten, of witte rijst.  Ackee kan ook worden gebruikt in soepen en desserts zoals cakes en custards.

Als het je lukt om ingeblikte aki te kopen, zorg er dan voor dat je deze volledig uit zijn vocht draineert. Het is al gaar en meestal verpakt in pekel.

Nadat je het hebt toegevoegd aan wat je kookt, roer je de pan maar één keer voorzichtig om, om het vruchtvlees niet te breken.

De pitten worden gebruikt om zeep van te persen.

Hypoglycine is een onnatuurlijk aminozuur dat niet wordt vernietigd tijdens het inblikken – aldus het semi-verbod op ingeblikte aki in de Verenigde Staten. Dit risico is alleen bekend bij onrijpe aki. Als de peulen helderrood zijn en gemakkelijk opengespleten, zijn ze meestal rijp en is er geen risico.

Aki en Saltfish  of kabeljauw aki (zie aldaar) is het nationale gerecht van Jamaica: Het voorbereide fruit wordt uit het water gehaald en meestal gebakken met uien, tomaten, paprika’s, piment en Scotch bonnet-paprika’s, en vervolgens gemengd met de zoute vis.

Voeg ackee aan het einde van de kooktijd toe om te voorkomen dat het te zacht wordt.

Combineer ackee met ui, tomaat en specerijen voor een rijke en smaakvolle maaltijd.

Kook de ackee goed voordat je het consumeert. Dit helpt om eventuele resterende toxines te verminderen.