Opuntia ficus-indica komt van nature voor in Mexico waar hij al duizenden jaren wordt gecultiveerd. Hij groeit echter ook in andere droge en semi-aride regio’s, zoals het Middellandse Zeegebied, Zuid-Afrika en delen van het zuidwesten van de Verenigde Staten. De Opuntia ficus-indica-cactus is een robuuste plant die zich aanpast aan extreme omstandigheden, zoals hoge temperaturen en schaarse waterbronnen, en gedijt in zandige en rotsachtige bodems. De plant kan in het wild vrij groot worden een tot 5 m hoge sterk vertakte cactus. Deze cactus kan tot 3 jaar lang sappige vruchten blijven produceren zonder een druppel regen.

De plant vormt ovale, tot 50 cm lange en 20 cm brede schijven. De schijven bezitten wratvormende kussentjes met veel, fijne, stekende borstels (glochiden) met één of twee kleine doornen met weerhaakjes, die bij aanraking kunnen afbreken en in de huid terechtkomen. In de huid kunnen de doornen ontstekingsreacties veroorzaken. Als een schijf van een plant afvalt, ontstaat uit het blad weer een nieuwe cactus; op deze eenvoudige wijze plant hij zichzelf voort. Gekweekte planten zijn vaak doornloos. In april tot juni gaat de vijgcactus bloeien met gele bloemen met een oranje/rode kern.

Na de bloei vormt zich op de plek van de bloem een vrucht: de cactusvijg.  Deze kunnen wel tot 10 cm groot worden. Het is een eivormige of ovale, 5-10 cm lange en tot 6 cm brede bes, die in een ronde, verzonken navel eindigt.

De vrucht is zowel van binnen als van buiten groenig-geel of oranje- tot wijnrood afhankelijk van de rijpheid en de specifieke variëteit.. De dunne schil is glad en bezet met glochiden en stekels. Sommige soorten worden gekweekt voor hun eetbare cactusvijgen en de jonge schijven die als groente worden gebruikt.

De vruchten moeten afrijpen aan de cactus, te vroeg plukken en narijpen werkt niet. Hij wordt gecultiveerd in Europa met name op het Iberisch schiereiland, in Spanje en Portugal. De plant is verwilderd in het Middellandse Zeegebied en Australië.

Omdat de cochenilleluis (Dactylopius coccus) op de schijfcactus voorkomt wordt de schijfcactus ook gebruikt voor de productie van kleurstoffen. De cochenilleluis levert een rode kleurstof op. Nu worden in Peru, Mexico, Chili en op de Canarische Eilanden nog steeds cactussen voor dit doel geteeld. De kleurstof E120, Karmijn of Cochenille, die in veel voedingsmiddelen wordt verwerkt, is van de cochenille-schildluis gemaakt.

Soorten

• Rode cactusvijgen: Intens van smaak en vaak wat zoeter.
• Gele cactusvijgen: Minder zoet en subtieler van smaak, met een meer bloemige ondertoon.
• Groene cactusvijgen: Vaak nog onrijp en iets zuurder.

Cactusvijgen zijn seizoensgebonden en bereiken hun piek in de zomer en vroege herfst, van juli tot oktober, afhankelijk van de regio. In deze maanden zijn de vruchten op hun zoetst en meest sappig, klaar voor de oogst.

Vijgcactus bevat voedingsvezels, vitamines (A, B6, C en K) en mineralen zoals: magnesium, ijzer en kalium.

Glycemische index = 32+4,  Glycemic load = 3.4,   Insuline index = 36.1 +6    Nutri-Score A

De cactusvijg past goed in een koolhydraatbewuste voeding. Hoewel de vrucht van nature suikers bevat, zijn deze voornamelijk in de vorm van fructose, een langzamere suiker die niet snel pieken in de bloedsuikerspiegel veroorzaakt. Bovendien zorgen de vezels ervoor dat de opname van suikers in het bloed geleidelijk plaatsvindt. Dit maakt cactusvijgen een uitstekende keuze voor wie zijn koolhydraatinname wil beperken, maar toch wil genieten van een zoete, voedzame snack.

Aankoop

In de zomer en herfst worden cactusvijgen verkocht die uit Zuid-Europa komen.

In de winter en het voorjaar komen ze uit Midden- en Zuid-Amerika.

De vrucht wordt ingevoerd vanuit het Middellandse Zeegebied, vooral Marokko, Portugal en Spanje, Latijns-Amerika en Zuid-Afrika. Ze zijn in Nederland en Vlaanderen vrijwel het hele jaar verkrijgbaar op markten en in toko’s.

Pak cactusvijgen niet met de blote handen aan! Koop geen te vroeg geoogste groene exemplaren, ze rijpen niet goed na. Koop daarom rijpe vruchten met een gele of rode schil.

Let erop dat de vruchten niet beschadigd zijn, dit komt namelijk nogal eens voor omdat na het oogsten de stekels machinaal worden verwijderd. Een rijpe cactusvijg voelt zacht aan als je op de schil drukt.

De zachte bladeren worden soms ook wel verkocht onder de naam ‘babynopales’, ‘nopales’ (zie aldaar).

Bewaren

Cactusvijgen kunnen tot 5 dagen in de koelkast worden bewaard. Wikkel ze in een papieren zak om eventuele vochtophoping te voorkomen. Bewaar alleen verse, ongerimpelde bladeren in de koelkast. Wikkel ze strak in huishoudfolie. Je kunt de bladeren maximaal twee weken in de koelkast bewaren.

Als ze vacuumverpakt zijn, kunnen cactusvijgen hun versheid tot 10 dagen behouden in de koelkast.

Cactusvijgen kunnen ook worden ingevroren. Pel de vrucht, snijd hem in stukjes en vries hem in een luchtdichte verpakking in. Zo blijven ze tot 6 maanden goed, en zijn ze perfect voor gebruik in smoothies of desserts.

De cactusvijg weegt +/- 100 gram.

Als de vruchten oranje/rood van kleur zijn, meestal in augustus, dan zijn ze rijp en kunnen gegeten worden. Eerst even met een dunschiller de schil verwijderen. De smaak zit tussen papaja en watermeloen en is zoet, het lekkerste smaken de vruchten als ze koud zijn en even in de koelkast gelegen hebben.

Het vruchtvlees is zeer waterrijk, doet wat denken aan dat van de watermeloen en bevat talrijke pitten die niet verwijderd hoeven te worden. De smaak is lichtzuur maar ook lekker zoet. De pitjes kun je ook opeten.

De vruchten kunnen worden gehalveerd en worden uitgelepeld. Cactusvijgen die je in de winkel koopt hebben doorgaans geen stekels meer en kunnen soms met de blote handen vastgepakt worden. Gebruik voor de zekerheid altijd een tang of doe een plastic zak om je hand om als handschoen te fungeren of prik de vrucht met een vork en zet deze op een bord.

• Wanneer alle naalden eraf zijn snijd je de dikkere schil van beide uiteinden van de vruchten (de onder- en bovenkant).
• Snijd in de lengte door het midden van de vrucht door de schil. Gebruik die inkeping om de schil met je mes omhoog te duwen en te verwijderen van de rest van de vrucht.
• Snijd de vruchten in plakjes of prik ze op vorken of spiesen en serveer ze.Het sappige vruchtvlees is zacht-vlezig en bevat vele circa 5 mm grote zaden. De zaden kunnen met het vruchtvlees worden opgegeten.  Het vruchtvlees van de cactusvijgen kan gebruikt worden om jam, gelei, sorbets, wijn en ‘cactussnoep’ te maken.

  Cactusvijg kan ook worden gebruikt als topping voor yoghurt, ijs, of zelfs gegrilde kip of varkensvlees om een zoete, exotische smaak toe te voegen.

  In Mexico en op Malta worden van het sap van de cactusvijg ook alcoholische dranken (agua frasca)  bereid alsook marmelade.

  Niet alleen zijn de vruchten eetbaar, de succulente schijven (nopales) kunnen na het verwijderen van de doornen als groente worden gekookt en gegeten. De smaak van deze schijven is vergelijkbaar met asperges/groene boontjes.

  Kleine, jonge bladeren die in het vroege voorjaar geplukt worden zijn meestal het sappigst, hebben een delicate smaak en bevatten de minste stekels. Hoe dikker een blad is, hoe ouder het is. Oudere bladeren zijn vaak vezelig en bevatten dikker sap.

  • Haal de stekels van de bladeren met een dunschiller of schilmesje. Houd je handschoenen aan totdat de bladeren volledig afgespoeld zijn en de delen die je eraf geschild hebt weggegooid zijn. Je kunt de stekels en glochiden ook van de bladeren verwijderen door ze weg te branden met een kleine brander of door ze met een tang boven een gaspit te houden.
  • Snijd de bladeren in plakjes of stukken, of laat ze heel, afhankelijk van waar je de bladeren voor gebruikt. Vergeet niet om het mes na elk plakje af te vegen, want er kunnen kleine naalden aan vast zijn blijven plakken.
  • Kook de bladeren. Je kunt ze koken, grillen of met andere ingrediënten mengen om een uniek, smakelijk en gezond gerecht te maken.

  No waste

  Na het schillen kunnen de schillen worden gebruikt om siroop of gelei te maken. Kook de schillen met suiker en water om een rijke, fruitige siroop te creëren.

  De zaden van de cactusvijg zijn eetbaar en kunnen worden gedroogd en gemalen tot meel, dat een lichte nootachtige smaak toevoegt aan bakrecepten.

• Deze cactussen kunnen bij ons gekocht worden. De meeste soorten zijn niet veeleisend en zijn makkelijk op de vensterbank te houden, hoewel sommige erg groot kunnen worden.
• Bij het verpotten van deze planten: gebruik, naast handschoenen, een opgerolde krant om de handen te beschermen tegen de ragfijne doorntjes. Sla de krant om de plant heen om deze te hanteren tijdens het uit de oude pot nemen, oppakken en uitrichten in de nieuwe pot.
• De cactus is verwerkt in de vlag van Mexico.
• Cactussen zijn een belangrijke voedselbron in droge gebieden omdat ze zeer efficiënt omgaan met het weinige water.

De cactusvrucht wordt in sommige delen van Zuid- en Midden-Amerika ´brood van de droge omgeving´ genoemd. Er zijn mensen die tijdens het oogstseizoen drie maanden lang bijna alleen maar van cactusvruchten leven.

• Verwijderen van de glochiden van de huid gaat het makkelijkst door er plakband of een pleister op te plakken en weer los te trekken.
• Sommige soorten vijgcactussen hebben geen stekels, maar ze hebben allemaal glochiden.